Strona działa dzięki wsparciu Starostwa Powiatowego w Wolsztynie

Naprzód Wiara!

Rola duchowieństwa powiatu babimojskiego w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919r.

Duchowieństwo odegrało pierwszoplanową rolę w umacnianiu polskości w okresie zaborów w tym szczególnie zaboru pruskiego i samej Wielkopolsce oraz w czasie Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Rola ta jest do dzisiaj nie doceniana z różnych powodów. Stąd myśl aby przedstawić zarys problematyki i biogramy duchownych w niniejszym artykule.

Powiat babimojski położony na kresach Wielkiego Księstwa Poznańskiego  został włączony do Prus  w wyniku drugiego rozbioru Polskich (całość walk opisana jest w pozostałych zakładkach tej strony stąd należy się z nimi zapoznać by w pełni zrozumieć kontekst omawianej problematyki) . Na czele ruchu narodowego stanęło duchowieństwo katolickie, służąc sprawie narodowej z wielkim poświęceniem. Należy zauważyć iż  księża wielkopolscy (w porównaniu z duchowieństwem pozostałych zaborów) byli znacznie lepiej przygotowani do wykonywania funkcji duszpasterskich i działalności  społecznej. W działalności narodowej nie  zabrakło również Polaków z powiatu babimojskiego. Ich sytuacja była dodatkowo utrudniona skomplikowaną strukturą narodowościową Pomimo tego w walce narodowej, która przejawiała się w wielorakich formach i działaniach, Polacy w powiecie babimojskim odnosili sukcesy nie ustępując w nich innym regionom Wielkopolski a czasami je inicjując. Również im przewodzili ich duszpasterze (J. Poszwiński, W. Mojzykiewicz, J. Zalewski i in.)  patronując i tworząc kółka rolnicze, towarzystwa przemysłowe, Banki Ludowe, Towarzystwa  Czytelni Ludowych czy prowadząc działalność polityczną. Powstałe w obronie polskości różnorakie organizacje gospodarcze i kulturalne ułatwiały przygotowania do powstania w Wielkopolsce i powiecie.  Dzięki nim społeczeństwo polskie powiatu babimojskiego  w sposób zorganizowany  wzięło udział  w działalności politycznej i przygotowaniach militarnych.

         Również tym działaniom przewodzili duchowni katoliccy tego powiatu (P. Białas, W. Czarnecki, E. Grocholski, S. Kamński,  S. Dudziński, A. Graszyński, S. Łukowski, S. Michalski, S. Ratajczak, L. Zygarłowski i in.) występując gremialnie na wiecach wyborczych do Rad Ludowych i je organizując a także tworząc oddziały zbrojne.

Po  rozpoczęciu walk powstańczych w Poznaniu , przygotowywano się do konfrontacji zbrojnej. Naczelnym dowódcą został mjr. Stanisław Taczak, którego brat  Ksiądz – wykładowca w seminarium duchownym w Poznaniu  polecił go, jako najwyższego stopniem spośród wojskowych polskich na to stanowisko Naczelnej Radzie Ludowej.

W naszym powiecie walki zainicjowały oddziały powstańcze  z sąsiednich powiatów walką o Rakoniewice, o które walczyli również powstańcy z okolicznych miejscowości. Tutaj do służby duszpasterskiej zgłosili do dowódcy okoliczni duchowni. Skoncentrowane w Rakoniewicach oddziały powstańcze ze wschodniej części powiatu zdobyły Wolsztyn. W pertraktacjach prowadzonych w czasie walk brał udział miejscowy proboszcz a później pełnił funkcje kapelana wojskowego miejscowych oddziałów i szpitala wojskowego udzielając posługi przebywającym tam powstańcom. Dowodzącym kompanią wolsztyńską był ppor. Stanisław Tomiak, którego brat ksiądz Józef Tomiak był zastępcą dziekana (.głównego przełożonego) kapelanów Wojsk Wielkopolskich.

Po zajęciu Kopanicy przez wojska niemieckie, skoncentrowane w tym mieście oddziały powstańcze przeprowadziły atak na to miasto, po zdobyciu którego zajęły Babimost i Kargowę i dokonały wypadu na Nowe Kramsko. W międzyczasie, w wyniku działań powstańców w południowej części powiatu, zorganizowano w znacznej mierze przy  udziale miejscowych duchownych kompanię przemęcką, Wsparła ona  działania powstańcze w północnej części powiatu wschowskiego, zajmując potem Mochy i Kaszczor.

           W połowie lutego oddziały niemieckie rozpoczęły kontrofensywę  w wyniku której mimo zaciętego oporu, oddziały powstańcze  opuściły Babimost i Kargowę. Ostatnią walką na terenie powiatu była nieudana próba zdobycia przyczółka mostowego w Wielkim Grójcu.

  Duchowieństwo  powiatu babimojskiego włączyło się też aktywnie w działanie polityczne w rokowania w sprawie przebiegu granicy i potem w okresie prac komisji delimitacyjnej na terenie powiatu.

          Granica państwowa pomiędzy Polską a Niemcami podzieliła powiat. Pozostałe po niemieckiej stronie parafie weszły w skład utworzonej  organizacji kościelnej.

          Podsumowując można stwierdzić, że duchowieństwo powiatu babimojskiego wzięło aktywny udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919. Wspierało swoich wiernych w słusznych dążeniach narodowych i przewodziło im wielorakich działaniach służąc pomocą a w czasie walk pełniąc z oddaniem obowiązki kapelanów wojskowych.  Wielu z nich nie uniknęło zemsty wroga podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej.

Sylwetki  duchownych 

Gościeszyn

gdzie proboszczem był ks. Alfons Graszyński, ur. 9 listopada 1879 r. w Lesznie, był synem nauczyciela Romana Marii z d. Klar, gospodyni domowej. Do gimnazjum uczęszczał w Rawiczu a po maturze  podjął w 1901 studia teologiczne w Arcybiskupim  Seminarium Duchownym w Poznaniu i w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie przyjął 17 grudnia 1904r. Kolejnymi parafiami na których był wikariuszem były: Czarnków, Ostroróg, Środa. Już w 1912r.  został  administratorem, a od 1913 r. proboszczem w Gościeszynie  gdzie pozostawał przez 25 lat. W 1935 r. przeniesiony został do Kościana ( zaangażowany społecznie i narodowo miał zaległości w składaniu  sprawozdań i kontaktów Kurią Arcybiskupią i urzędami).

      Pozostał tu do wybuchu drugiej wojny światowej. Aresztowany 3 października 1939 r., został  uwięziony w Kościanie, następnie w klasztorze  Benedyktynów w Lubiniu. Z uwagi na wiek nie został wywieziony do obozu koncentracyjnego, lecz do Generalnej Guberni gdzie zmarł Krakowie, 5 czerwca1943 r.

      Działalność społeczno-narodową rozpoczął w Środzie, przemawiając na wiecu wyborczym nawoływał do  wyboru polskiego kandydata. Działał w Tow. Czytelni Ludowych, w Środzie był patronem Katolickiego Tow. Robotników Polskich. W 1913 r. był członkiem Tow. Kolonii Wakacyjnych "Stella" w Poznaniu, przyjmując w Gościeszynie dzieci w ramach tych kolonii. Od 1917 r. był członek zwyczajnym do PTPN w Poznaniu. Od 1917 r. organizował w Gościeszynie wakacyjne rekolekcje dla męskiej młodzieży gimnazjalnej w Poznaniu.  W 1918 r. był współorganizatorem i członkiem Tajnego Komitetu Obywatelskiego w Wolsztynie. W Gościeszynie utworzył oddział powstańczy, w czym wspierany był przez hrabiostwo Kurnatowskich. W Rakoniewicach i w Gościeszynie zorganizował szpitale polowe a także zgłosił się w szeregi powstańcze by pełnić funkcję kapelana.  

         W okresie międzywojennym otaczał opieką rodziny poległych powstańców i organizował obchody rocznic Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Wznowił w Gościeszynie wakacyjne rekolekcje dla młodzieży gimnazjalnej oraz prowadził w Poznaniu rekolekcje dla studentów. Był również znakomitym kaznodzieją i  cenionym wychowawcą młodzieży. W 1929r. otrzymał nominację na inspektora religii w szkołach pow. wolsztyńskiego,  1934 r. został asystentem Katolickiego Stowarzyszeni Młodzieży Żeńskiej. Był powszechnie znanym działaczem politycznym Stronnictwa Narodowego. Często występował z patriotycznymi przemówieniami na wiecach i zebraniach. Patronował wielu organizacjom i stowarzyszeniom włościańskim, m.in. był także członkiem zarządu banku ,,Ul" w Gościeszynie. Przeprowadził remont i przebudował miejscowy kościół w Gościeszynie i wyposażył go w nowe organy. W Kościanie rozwinął działalność duszpasterską wśród pacjentów miejscowego Krajowego Zakładu Psychiatrycznego.

         Był prezesem Zarządu Drukarni Spółkowej w Kościanie i dalej działał w Tow. Czytelni Ludowych a także w pracach Tow. Gimnastycznego ,,Sokół". Na początku okupacji, 2.10.1939 r. był obecny na miejscu egzekucji pod kościańskim ratuszem. Przed egzekucją zaofiarował swe życie za skazanego na rozstrzelanie  ojca dwanaściorga dzieci. Jego ofiara nie została przyjęta. Tablica wmurowana w ścianę kościoła w Gościeszynie upamiętnia jego działalność duszpasterską

Ruchocice

Zadania proboszcza pełnił ks. Paweł Białas, ur.26 maja1876r.  w Kassel, był synem Franciszka, sierżanta wojska pruskiego, i Cecylii ze Studniewskich. Po maturze (1887 r.)  w Kassel wstąpił do seminarium duchownego w Fuldzie. We wrześniu  przeniósł się do seminarium w Poznaniu. Dopiero tutaj nauczył się języka polskiego. W Poznaniu otrzymał również święcenia kapłańskie otrzymał 25 listopada1900 r . Był wikariuszem kolejno w Kotlinie i Targowej Górce k. Wrześni. Od 1902 r jako wikary administrował kościołem w Tuchorzy filialnym parafii Siedlec (dek. zbąszyński). Podczas kampanii wyborczej do sejmu pruskiego w 1903 r. rozwinął tam żywą agitację wyborczą na rzecz polskiego kandydata. W 1906 r. objął w administrację parafię Ruchocice i równocześnie administrował par. administrował par. Zielęcin (dek. grodziski). W Ruchocicach przebudował plebanię i odrestaurował kościół. W 1907 r. był sekretarzem rady nadzorczej Banku Ludowego w Wolsztynie. W wolnych chwilach zajmował się malarstwem i historią sztuki. W 1909 r. wszedł w skład rady nadzorczej nowo utworzonej spółki ,,Rolnik" w Grodzisku Wlkp. W 1907-14 r. był członkiem polskiego Komitetu Wyborczego w powiecie babimojskim i uprawiał agitację przedwyborczą przeciw Niemcom. Był członkiem zarządu Stowarzyszenia Artystów Polskich w Rzeszy.  Podjął

także  studia malarskie w akademii sztuk pięknych we Wrocławiu.

           W czasie Powstania Wielkopolskiego współpracował z dowództwem powstańczym pow. babimojskiego i śmigielskiego, informując o ruchach wojsk niemieckich oraz organizując na terenie swej parafii ochotnicze oddziały powstańcze. Aresztowany 6 października 1940 r. i więziony w Forcie VII w Poznaniu, wywieziony  do obozu koncentracyjnego w Dachau, poniósł śmierć przez zagazowanie 4 maja 1942 r. w tzw. transporcie inwalidów.

Przemęt

gdzie proboszczem był ks. Józef Zalewski, ur.  25 lutego 1870 w Inowrocławiu, w wielodzietnej rodzinie jedenaścioro rodzeństwa) mistrza rzeźnickiego Walentego i Florentyny z d. Zoch,  Maturę uzyskał w 1890 w Inowrocławiu, po czym wstąpił do seminarium poznańskiego. Święcenia otrzymał 22 listopada1894, był wikariuszem w Pile rezydentem w Poznaniu,  kapelanem kościoła Szpitala Przemienienia Pańskiego, a także kapelanem Domu Sióstr Miłosierdzia, prowadzących ten szpital. Gruntownie odnowił kościół Przemienienia Pańskiego, prowadził także duszpasterstwo, będąc znany jako spowiednik inteligencji, a znając kilka języków europejskich, był też spowiednikiem obcokrajowców.  W 190l został mianowany przez abpa F. Stablewskiego dyrektorem Muzeum Archidiecezjalnego. Od 1915 objął probostwo w Przemęcie gdzie był aktywny społecznie podobnie jak jego poprzednicy : od 1916 był prezesem rady nadzorczej Banku Ludowego i prezesem takiej rady Banku Parcelacyjnego. Stanowisko to do 1935. Został wybrany prezesem miejscowego Kółka Rolniczego wygłaszając podczas zebrań pogadanki z dziedziny rolnictwa.

         Był aktywny polskim ruchu wyborczym jako prezes obwodu przemęckiego; w listopadzie 19l8 został wybrany delegatem na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu, ponownie  wybrano go też do Rady Ludowej powiatu jak przewodniczącego okręgu przemęckiego powiatu babimojskiego. Jednocześnie dbał o dobro kościelne, pokrył miedzianym dachem pocysterski  kościół przemęcki i powiększył cmentarz a także rozebrał będące w ruinie dawne opactwo pocysterskie i częściowo przebudował je na potrzeby probostwa. Był członkiem ,,Caritas"od 1918r. Dzięki jego staraniom powstała w Przemęcie ochronka dla dzieci przedszkolnych, którą finansowała  gmina miejska. Dzięki jego staraniom powstała w Przemęcie dobrze działającą Parafialna Akcja Katolicka. W tym czasie był również również inspektorem nauki religii w szkołach powszechnych pow. wolsztyńskiego. Należał także  Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk. Zmarł na atak serca 13 stycznia 1936 r. w Przemęcie. Tutaj też go pochowano (zał. nr II fotografia ks. J. Zalewskiego).

Wikariuszem w Przemęcie był ks. Stanisław Kuliszak, ur. 22 września 1882 r. w Przylepkach (pow. śremski) w rodzinie Jana, oberżysty  i Agnieszki z d. Musiał. Naukę gimnazjalną z przyczyn materialnych, rozpoczął w 1. 1897-1898  w Śremie, następnie jako wychowanek  był uczniem  w Gnieźnie. W 1906 za działalność patriotyczną  wydalony z gimnazjum. Do matury przygotowywał się w Berlinie, gdzie równocześnie, jako wolny słuchacz przez jeden semestr uczęszczał na wykłady uniwersyteckie z filozofii. Maturę  zdał w 1907 r. w Poznaniu.

           Następnie studiował teologię -  semestr na Uniwersytecie we Wrocławiu, a od 1908 r. w seminarium poznańskim. Po otrzymaniu święceń kapłańskich 11 lutego 1912 r. był wikariuszem w Ujściu, w latach 1915-1923 w Przemęcie. Tutaj włączył się w nurt polskiego życia organizacyjnego, rozwiniętego przez jego zmarłych poprzedników ks. Józefa Poszwińskiego i ks.  Wiktora Mojzykiewicza. Pełnił obowiązki dyrektora Banku Ludowego, członka zarządu Banku Parcelacyjnego, brał udział w sejmikach spółek zarobkowych , uczestniczył także w pracach kółka rolniczego, organizował uroczystości narodowe i parafialne, przemawiając na nich. W listopadzie 1918 był współorganizatorem Rady Robotniczo-Żołnierskiej w Wolsztynie. Aktywnie włączył się w nurt przygotowań powstańczych, współorganizując oddział zbrojny w Przemęcie i okolicy. W czasie walk pełnił obowiązki kapelana frontu  zachodniego w "Grupie Leszno".

Następnie został administratorem par. w niedalekim Zbarzewie, by następnie objąć administrację nowo utworzonej parafii w Nowym Tomyślu, gdzie zorganizował życie parafialne i rozbudował kościół. Dodatkowo zarządzał erygowaną w 1927 r. parafią w Miedzichowie, gdzie dzięki jego staraniom wybudowano kościół parafialny. W 1932 r. przeniesiony został do Buku. Jako proboszcz  rozwijał kult  obraz Matki Boskiej Literackiej. Zmarł na atak serca w poznańskim szpitalu ss. Elżbietanek 20 IV 1939. Pochowany został w Buku.

Babimost

Wikariuszem  był tutaj  ks. Stefan Łukowski, ur. 29 lipca 1884 r. w Miejskiej Górce , był synem restauratora i właściciela domu Seweryna i Nepomuceny z Skwierczyńskich .  Nauki pobierał w rodzinnym miasteczku. Do gimnazjum uczęszczał w Rawiczu gdzie  złożył egzamin maturalny. Studiował teologię w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu i Gnieźnie. Należał do  tajnego Towarzystwa Tomasza Zana. W tej organizacji dokształcał się sam i uczył młodszych kolegów historii, geografii i literatury ojczystej. W 1910 przyjął święcenia kapłańskie. Był wikariuszem  w Jankowie Zaleśnym . Był wówczas prezesem powiatowym Towarzystwie Czytelni Ludowych . Trzy lata później został wikariuszem w Babimoście . Miał opinię gorliwego duszpasterza, obowiązkowego katechety i wziętego kaznodziei. Dał się poznać przede wszystkim jako patriota, działacz społeczny oraz organizator i patron bractw parafialnych i towarzystw. Także tutaj był powiatowym prezesem Towarzystwie Czytelni Ludowych . Zorganizował tajne oddziały przysposobienia wojskowego polskiej młodzieży męskiej i żeński oddział Polskiego Czerwonego Krzyża. Miał opinię jednego z najaktywniejszych działaczy polskich na terenie Babimojszczyzny. Jeździł spowiadać robotników w głąb Niemiec.  Stanął na czele powstałej  w Babimoście Rady Robotniczej i Żołnierskiej. W czasie walk powstańczych podlegał szykanom i grabieży mienia ze strony niemieckiej. W udał się w delegacji do Paryża,wysłany przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej, gdzie przedstawił Komitetowi Narodowemu Polskiemu położenie ludności polskiej w nadgranicznych powiatach Wielkopolski. Gdy Babimost pozostał po stronie niemieckiej był kilkakrotnie przenoszony w 1919 r. : do Starego Gostynia, jako wikariusz,  administrator do Kostrzyna , ponownie na wikariat do Szamotuł. W maju 1919 r. brał udział w pracach Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu jako delegat przemawiał na wiecu w Kostrzynie w kwestii poparcia dla Górnego Sląska (w związku z pierwszym powstaniem śląskim). W Szamotułach był zastępcą kapelana tamtejszego Baonu Zapasowego 2 Pułku Strzelców Wielkopolskich. Stąd  w 1920 r. wyruszył na front bolszewicki jako kapelan ochotnik.

               Po powrocie z wojny został kapelanem garnizonu w Ostrowie Wlkp. Otrzymał stopień majora Wojska Polskiego.  W 1925 otrzymał awans na proboszcza par. wojskowej św. Stanisława w Gnieźnie. Do duszpasterstwa parafialnego powrócił w 1936, kiedy to objął administrację parafii w Mórkowie.  Aresztowany przez gestapo, był więziony w Lesznie, a później przewieziony do Fortu VII ,gdzie został zamordowany. Władze więzienne podały jako przyczynę zgonu samobójstwo przez powieszenie 2 lutego1941 r.

Chobienice będące kościołem filialnym parafii Zbąszyń,

 z wikariuszem ks. Edmundem Grocholskim, ur. 11marca 1882 r. w Wysocku Wielkim  w rodzinie urzędnika gospodarczego majątku w Krzywinie, Andrzeja, i Prowidencji z domu Gałązka. Uczęszczał do gimnazjum w Lesznie, gdzie  złożył egzamin maturalny. Studiował cztery lata  w seminarium duchownym w Poznaniu i w Gnieźnie . Święcenia kapłańskie przyjął w 1907 r. Był wikariuszem w Nowym Tomyślu. W 1915 r. został wikariuszem w Chobienicach. Będąc wikariuszem w Nowym Tomyślu i Chobienicach był członkiem rady nadzorczej Banku Ludowego w Zbąszyniu. Pod koniec 1916 został członkiem zwyczajnym PTPN. W Chobienicach współdziałał z oddziałami  powstańczymi.  Objęły go represję niemieckie i pod groźba śmierci był zmuszony opuścić Chobienice.

              Powierzono mu administrację par. Murzynowo Kościelne a następnie par. Gnin . W 1935 otrzymał par. Czerlejno.  W okresie okupacji niemieckiej został uwięziony i wywieziony do obozu w Buchenwaldzie, skąd  trafił go do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zginął 6 maja 1942.

Kębłowo

 z proboszczem ks. Stanisławem Kamińskim, ur. 17 marca 1873 r. w Piotrowie. Był synem obywatela ziemskiego Józefa i Anny z Pufalów. Maturę zdał w Rogoźnie, jako uczeń tamtejszego gimnazjum należał do tajnego Tow. Orła Białego. Studiował w seminariach duchownych w Poznaniu i w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1899 r. Był wikariuszem w par. Murzynno, w Żerkowie, par. Bożego Ciała w Poznaniu,  w Grodzisku, Tuchorzy (kościół filialny w Siedlcu). W 1912 r. otrzymał probostwo w Kębłowie .

                       Kierował tutaj kółkiem rolniczym jako jego prezes,  organizował i patronował stowarzyszeniom parafialnym młodzieży męskiej i żeńskiej, również w wolnej Polsce. Prowadził tutaj liczące 175 członów Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich.  Niwelował napięcia między z dawna osiadłymi parafianami a kolonistami  z Niemiec. Od 1916 był członkiem zwyczajnym PTPN. W okresie Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 organizował placówki powstańcze i pomoc dla rodzin powstańców i ludności, która doznała szkód podczas walk powstańczych. Brał udział w pertraktacjach z władzami  Republiki w Świętnie gdzie katechizował.  Zmarł 9 czerwca 1927 w Kębłowie i tu jest pochowany.

Kopanica

z proboszczem ks. Władysławem Czarneckim,ur. 28 grudnia  1861 w Kamienicy ((pow. wągrowiecki). Był synem Mikołaja, nauczyciela miejscowej szkoły ludowej i Anny z Żuromskich. Nauki pobierał  udzielał mu ojciec, potem uczęszczał krótko do szkoły w Wągrowcu, a następnie do tamtejszego gimnazjum, gdzie również zdał maturę.  Przez trzy lata studiował teologię na uniwersytecie w Würzburgu a następnie ukończył jednoroczny kurs praktyczny Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Gnieźnie i tutaj przyjął święcenia kapłańskie przyjął w 1889 r. Był wikariuszem Skwierzynie, Ujściu ,Wolsztynie ,Trzcielu . Pierwszą samodzielną parafię   objął w 1892 w Kopanicy. Parafia obejmowała oprócz kilku wsi, również drugie miasto z tego powiatu Unrugstadt (Kargowę) .Często podkreślał swoją polskość. Był ultramontaninem z przekonań, angażował się w ruchu polskim głównie w okresie wyborów do parlamentu Rzeszy i sejmu pruskiego. Brał udział w zebraniach wyborczych w Wolsztynie, gdzie był elektorem podczas wyborów do sejmu pruskiego w 1908. W 1911 został sekretarzem polskiego powiatowego Komitetu Wyborczego na pow. babimojski. Władze pruskie zarzucały mu, że przyczynił się do bojkotowania przez Polaków fryzjera, Niemca działającego w ruchu antypolskim. Był członkiem rady nadzorczej kasy oszczędnościowo-pożyczkowej i patronem miejscowego Katolickiego Towarzystwa Robotników Polskich, liczącego w 1911 liczyło 165 członków. W czasie polskich strajków szkolnych zajmował stanowisko  powściągliwe, przy czym  jego stosunek do niemieckich dzieci i nauczycieli nie budził nigdy zastrzeżeń ze strony władz. Był sekretarzem wiecu wyborczego do Powiatowe Rady Ludowej w Wolsztynie, który odbył się 24 listopada 1918 r. Należał do inicjatorów polskiej akcji zbrojnej w powiecie babimojskim . Można domniemywać iż wspierał utworzenie kopanickiej drużyny powstańczej powstał po oswobodzeniu miasteczka 11.01.1919r.  Naraziło go to się na dotkliwe represje niemieckie. Niemcy podejrzewali go o ujawnienie planu zdobycia Kopanicy, stąd przez cztery tygodnie był internowany, by następnie ratować się ucieczką. Wyznaczono  nawet  za  schwytanie zbiegłego księdza nagrodę w wysokości 2 tysięcy marek. Otrzymał na parafię w Murzynnie na Kujawach, gdzie podjął społeczną działalność zostając  wiceprezesem Kółka Rolniczego i wiceprezesem Ochotniczej Straży Pożarnej. Tutaj zmarł 10 maja 1932 r. i tam  został pochowany.

Nowe Kramsko

z proboszczem ks. Stanisławem Dudzińskim, ur.14 marca 1878 w Rakoniewicach, powiat babimojski. Jego ojciec Józef, był kupcem, matką Joanna z Modrzyńskich. Szkołę elementarną ukończył w Rakoniewicach a następie uczęszczał do Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Po maturze (zdanej w 1899 r.) studiował teologię  w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu i w Gnieźnie. W 1902 otrzymał święcenia kapłańskie. Był   wikariuszem w Kcyni, Mikorzynie. Gostyniu, Borku Wlkp. W 1910 został administratorem, a potem proboszczem w par. Nowym Kramsku. Był bardzo aktywnym działaczem polskiego ruchu społeczno-narodowego. Jako wikariusz min. uczestniczył w zebraniu, na którym zaprotestowano przeciwko pruskim ustawom kolonizacyjnym, wybrany został  prezesem nowo założonego kółka rolniczego. To doświadczenie w działalności patriotycznej przydało mu się w rodzinnym powiecie babimojskim. Był współorganizatorem  Banku Ludowego w Babimoście, kółka rolniczego w Nowym Kramsku. Włączył się aktywnie w działalność  polskiego Komitetu Wyborczego na pow. babimojski,  patronował Katolickiemu  Tow. Robotników Polskich w swojej parafii, liczącego 175 członków. Był prezesem Tow. Czytelni Ludowych na pow. babimojski. Duszpasterzował wśród polskich robotników sezonowych w okręgu Wismar w Meklemburgii. Zorganizował w Nowym Kramsku Towarzystwo Gimnastyczne ,,Sokół". Należał do głównych organizatorów powstania w powiecie babimojskim. W okresie wyborów do Rad Ludowych 24 listopada 1918 zorganizował wiec polski w Babimoście z udziałem około 2 tys. osób. Po wybuchu walk powstańcy polscy 2 lutego 1919 r. na krótko opanowali Nowe Kramsko, lecz potem byli zmuszeni wycofać się. W obawie przed utratą życia ukrywał się przed Grenzschutzem, a następnie udał się w przebraniu do Berlina, gdzie udzielił mu pomocy ówczesny redaktor, "Dziennika Berlińskiego", Feliks Kasprzak oddając go pod opiekę  przybyłej tam  właśnie w celu rokowań trzyosobowej delegacji Naczelnej Rady Ludowej . Już po zawarciu rozejmu wrócił  do Nowego Kramska.  Podjął wtedy nieustępliwie starania o zachowanie języka polskiego w szkolę i w kościele na terenach pozostałych poza Polską . Interweniując w pruskim ministerstwie kultury uzyskał w 1919 zezwolenie na nauczanie religii w języku polskim a także prowadzenie do szkoły w Nowym Kramsku języka polskiego jako przedmiotu nauczania. Był organizatorem patriotycznych pogrzebów poległych powstańców a także urządzał zbiórki pieniężne na pomoc dla ich rodzin . W okresie delimitacji granicy i przebywania na terenie powiatu Międzynarodowej Komisji Granicznej w czerwcu 1920 przeprowadzał polskie manifestacje. Stosując szykany  niemieckie władze cywilne i wojskowe  zmusiły go na początku 1921 r. wyjechania  do Polski. Został proboszczem w Ujściu gdzie oprócz pracy duszpasterskiej włączył się ponowie w działalność  społeczno-narodową . Podczas okupacji hitlerowskiej zmuszony był ukrywać się. Przebywał w Drogini k. Myślenic, gdzie zmarł 16 marca 1942 i gdzie został pochowany. Wdzięczni parafianie postawili mu pomnik.

Obra (tutaj   też znajdował się w klasztorze  pocysterskim  Dom Księży Emerytów)

z proboszczem ks. Stanisławem Ratajczakiem,ur. 1 listopada 1879 w Zimnowodzie , syn Walentego i Marianny. Maturę zdał w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Po ukończeniu studiów teologicznych w Poznaniu i Gnieźnie przyjął święcenia w 1904  r. i kontynuował do 1908 studia teologiczne w Monasterze . Był wikariuszem w par. Bożego Ciała w Poznaniu. W 1913 zaś powierzono mu probostwo w Obrze. Patronował tutaj Katolickiemu Tow. Robotników Polskich,  liczącemu 135 członków. Zachęcał  parafian do wstępowania do polskich stowarzyszeń, których w Obrze było kilka, m.in.: Straż św. Józefa, Bractwo Trzeźwości i Tow. Młodzieży Polskokatolickiej Męskiej, powstałe w 1913r.  jego zresztą staraniem. Nie mając wikariusza , wszystkimi stowarzyszeniami zajmował się osobiście. W czasie Wielkiej Wojny  wraz z innymi księżmi jeździł  na linię frontu z pociechą religijną a także opiekował się też rodzinami żołnierzy Polaków powołanych do wojska niemieckiego. W czasie walk powstańczych  utrzymywał ścisłe kontakty z jego przywódcami cywilnymi i wojskowym.  Zasiadał w zarządzie Banku Ludowego w Obrze.  Był ostatnim diecezjalnym proboszczem od kasaty cystersów do przybycia Misjonarzy Oblatów Najświętszej i Niepokalanej Panny Maryi w 1926 r. W 1927 był proboszczem w Wirach a następnie  Komornikach. Był patronem Stowarzyszenia Młodych Polek i powołał   w 1931 r Parafialną Akcję Katolicką w Wirach.  Tą organizacją zajmował się też w Komornikach. Podpisał ogłoszony w prasie zbiorowy protest przeciwko uwięzieniu i brutalnemu traktowaniu opozycji parlamentarnej w Polsce. Jednocześnie był od 1910 r. członkiem Wydziału Historyczno-Literackiego PTPN a także od 1935 r. członkiem Tow. Miłośników Historii w Poznaniu. Aresztowany został przez Niemców na pocz. okupacji  został  zwolniony i  przebywał dalej w Komornikach.  Zmarł 15 listopada  1954

Siedlec

z proboszczem ks. Stanisławem Michalskim, ur.25 listopada 1877 r. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1900 r. Był wikariuszem w Kołaczkowie, Lubiu, Dolsku. Proboszczem w Siedlcu został w 1912 r. Był patronem Katolickiego Katolickiego Tow. Robotników Polskich, Kółka Rolniczego, Banku Ludowego, wspierał amatorskie zespoły teatralne. W czasie I wojny św. wspierał rodziny walczących żołnierzy. Był życzliwie nastawiony wobec konspirującego  gniazda "Sokoła" i wspierającego go prawdopodobnie Towarzystwa Młodzieży z Babimostu. W okresie niepodległości prezesował Radzie Nadzorczej Banku Ludowego. W 1930 r. został proboszczem w Śremie.

Zmarł w 29 sierpnia 1942 r., Trzebuni  k. Myślenic.

Tuchorza (kościół filialny par. Siedlec)

z komendatariuszem ks. Józefem  Kapsa, ur. 20.01.1876 w Rgielsku, pow. wągrowiecki, w rodzinie rolnika gospodarza Walentego i Katarzyny z Kabacińskich. Nauki pobierał w szkole elementarnej w Rgielsku, a następnie w gimnazjum w Wągrowcu. Przeniósł się już jako do gimnazjum w Strzelcach Krajeńskich (Friedeberg) i tutaj zdał egzamin dojrzałości. Po studiach teologicznych w Seminarium Duchownym w Poznaniu i Gnieźnie przyjął święcenia kapłańskie 25 listopada  1900 r. w Gnieźnie. Był wikariuszem  w Rogalinku Wronkach, Kościanie i Murzynowie Kościelnym. Jako wikariusz był patronem Katolickiego Tow. Robotników Polskich, należał do narodowo-patriotycznej organizacji "Straż", wybrano go mężem zaufania Towarzystwa Czytelni Ludowych, był prezesem Kółka Rolniczego.   1913 otrzymał administrację par. w Tuchorzy. Przyjęto go na członka zwyczajnego PTPN w 1917 r. W czasie walk powstańczych współpracował z  walczącymi przekazując informacje o ruchach wojsk niemieckich i postawie niemieckiej ludności cywilnej, której część usiłowała nawiązać kontakt z władzami polskimi. Szykanowany za to przez Niemców ukrywał  się w przebraniu w mieszkaniach parafian.

 Od 1920 był kapelanem w Michorzewie, a następnie przebywał w Poznaniu od 1923 r. W 1927r. powołany  został  na administratora parafii Lubosz , gdzie pozostał do śmierci 20 maja 1929 r.

Wolsztyn

 z proboszczem ks. Leopoldem Zygarłowskim, ur. 11.10.1868 r. w Kostrzynie, był synem rolnika Wojciecha i Agaty zd. Igel. Był uczniem  gimnazjum w Rogoźnie, gdzie należał do tajnego Tow. Orła Białego a gdy przeniósł  się do gimnazjum w Śremie  prezesem tajnego Koła Marianów. Tutaj też  uzyskał maturę by następnie  studiować  teologię w Sem. Duch. w Pomaniu i Gnieźnie. Święcenia przyjął  13.03.1897 r. Był wikariuszem w Buku, Rogoźnie, gdzie nauczał też religii w gimnazjum. W 1903 został komendarzem i następnie proboszczem w Gościeszynie .

        Od 1906 r. był proboszczem prepozytem w Wolsztynie i notariuszem dekanalnym. W 1922 r. został ponadto mianowany dziekanem dek. zbąszyńskiego. Jako wikariusz w Rogoźnie  patronował i zapewne był współzałożycielem powstałego tam w  Katolickiego Tow. Robotników Polskich (liczącego  230 członków). Wstąpił wówczas  do Tow. Antyhazardowęgo w Poznaniu.

        W Wolsztynie rozwijał wszechstronna działalność. Występował w Wolsztynie na wiecach podczas strajków szkolnych w obronie polskiej nauki religii. Był aktywny  w polskim ruchu wyborczym. We współpracy z  z dziekanem zbąszyńskim ks. J. Braunęm z Dąbrówki , organizował na początku 1907 r. wiece wyborcze we wszystkich ważniejszych miejscowościach powiatu babimojskiego, będąc . członkiem komitetu wyborczego w tym powiecie. W 1911 r. wybrany został prezesem tegoż komitetu. W 1908 r. przemawiał podczas wiecu wyborczego w Obrze. W czasie  wojny  zbierał w parafii składki na głodującą ludność Królestwa Polskiego. Był czynny w akcjach  organizacji charytatywnych. Wygłaszał przemówienia patriotyczne podczas uroczystości ku czci zmarłego H. Sienkiewicza i obchodach w stulecie zgonu Tadeusza Kościuszki, a w Wolsztynie. W czasie wyborów do Rada Ludowych działał. W czasie  wiecu 24.11.1918 przyjęto rezolucję z żądaniem przyłączenia ziemi nadobrzańskiej do Polski . Podczas powstania współpracował z powstańcami, mimo ciągłej obserwacji policji pruskiej. Współpracował z nim ks. Józef Kapsa. Uczestniczył w rokowaniach rozjemczych z dowódcami oddziałów niemieckich.  Zainicjował Tow. ,,Sokół" w Wolsztynie,. Współorganizował  Polski Czerwony Krzyż w Wolsztynie . Był prezesem Tow. Przemysłowego. Patronem Katolickiego Stowarzyszenia Terminatorów w Wolsztynie jak również wieloletnim Katolickiego Tow. Robotników Polskich. Prezesował radzie nadzorczej założonemu przy jego udziale  Bankowi Ludowemu gdzie był  również członkiem zarządu i także prezesem tej spółki. Należał jako członek zwyczajny do PTPN. Po powstaniu nadal był czynny w życiu społecznym. Powołał w 1923 Społeczny Komitet Budowy Pomnika Powstańców w Wolsztynie i dokonał 3 maja jego poświęcenia. Niespodziewanie, po zaledwie kilkudniowej chorobie, zmarł  18  maja  1924r.  Pochowany  został  na  cmentarzu  parafialnym  w  Wolsztynie. Uczestniczyło  w jego pogrzebie kilka tysięcy osób.

Artykuł ten powstał on na podstawie pracy magisterskiej pod tym tytułem napisanej na Wydziale Teologicznym  Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, pod kierunkiem ks. Prof. dr hab. Bernarda Kołodzieja, duchownego Towarzystwa Chrystusowego.

Dariusz Poszwiński

Wybrana bibliografia:

I. Źródła :

Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu  :

Akta personalne:

-   KA 12658    ks. Paweł Białas,

-   KA 12412    ks. Stanisław Dudziński,

-   KA 72660    ks. Alfons Graszyński,

-   KA 9264      ks. Leopold Zygarłowski,

Archiwum Parafialne Wolsztyn: teczka 196   Wojsko, Szpital Wojskowy, groby poległych

II. Zbiory muzeów:

Muzeum Regionalne  w Babimoście (MRB): teczka Ks. mjr. Stefan Łukowski z kopią własnoręcznego życiorysu.

Muzeum Regionalne  w Wolsztynie (MRW): teczka z materiałami po regionaliście  Czesławie Olejniku.

III. Opracowania:

Benyskiewicz Joachim, Babimojszczyzna w latach 1919- 1945, Zielona Góra 1994.

Bończa-Bystrzycki Lech, Basińska Ilona, Duchowieństwo polskie wobec powstania wielkopolskiego 1918-1919, Koszalin 2010.

Fornalski Antoni, Mieszkańcy Ziemi Przemęckiej w walce o polskość, Przemęt 2004.

Herkt Andrzej, Działalność społecznikowska i patriotyczna duszpasterzy przemęckich w latach 1838-1936 ,Poznań 1989,mps.

Koczorowski, Olejnik, Żurek., Wolsztyn i okolice, Wolsztyn 1988.

Kołodziej Bernard, Opieka duszpasterska nad wychodźcami polskimi do roku 1939, Poznań 2003.

Koszewski Marian, Ks.Alfons Graszyński1879-1943 wybitny Polaki społecznik, Kościan 1983.

Tak przyszła wolność. Wolsztyn 1918-1919, Wolsztyn 2008.

Weiss Anzelm,  Parafia Komorowo-Wolsztyn w Polsce przedrozbiorowej, Lublin 1979.

IV. Encyklopedie i słowniki:

Elenchus Omnium Ecclesiarum et Universi Cleri Archidioecesis Posnaniensis pro Anno Domini 1915, Poznań 1915.

Księża społecznicy wielkopolscy 1894-1919, słownik biograficzny, red. ks. Marian Banaszak i in., t. I (A-H), Poznań 2007.

Księża społecznicy wielkopolscy 1894-1919, słownik biograficzny, red. ks. Leszek Wilczyński  i in., t. II (I-O), Poznań 2007.

Księża społecznicy wielkopolscy 1894-1919, słownik biograficzny, red. ks. Leszek Wilczyński  i in., t. III (P-S), Poznań 2007.

Księża społecznicy wielkopolscy 1894-1919, słownik biograficzny, red. ks. Leszek Wilczyński  i in., t. IV (Ś-Ż), Poznań 2007.

Materiały do historii Powstania Wielkopolskiego 1918/1919, red. Jabłoński Tadeusz  , Poznań 1938.

Powstańcy Wielkopolscy Ziemi Przemęckiej. Antoni Fornalski, Przemęt 2008.

Rocznik Dziejów Powstania Wielkopolskiego, Poznań 1947.

Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich 1918-1919, red. Antoni Czubiński, Bogusław Polak, Poznań 2002.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski i in., Warszawa 1880.

Wielkopolski Słownik Biograficzny, red. Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski, Poznań 1983.

Wolsztyński słownik biograficzny, red. Czesław Olejnik, Wolsztyn 1994.

V. Strony internetowe

Archidiecezja Poznańska http://www.archpoznan.pl

Powstanie w Powiecie Wolsztyńskim http://www.powiatwolsztyn.pl/powstanie

Wielkopolscy Księża od XVIII do XX wieku http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza

Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa http://www.wbc.poznan.pl/dlibra